Nieformalna Grupa Avis, efekt młodzieńczej fascynacji teatrem,
powstała dziesięć lat temu i działała początkowo przy IV LO
w Białymstoku. Wszystko zaczęło się w 2002 roku od pracy
nad Przecież warto dla dwóch groszy, spektaklem nagrodzonym
na Podlaskim Forum Teatrów Dzieci i Młodzieży, a także wyróżnionym na
XI Ogólnopolskim Forum Teatrów Szkolnych w Poznaniu.
W 2007 roku Agata Biziuk (założycielka Nieformalnej Grupy Avis), reżyserka
kolejnych spektakli, wtedy jeszcze studentka białostockiej Akademii
Teatralnej, nawiązała współpracę z Agnieszką Makowską, absolwentką
tejże uczelni, oraz Eweliną Stepanczenko, studentką Państwowej Wyższej
Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi.
Od tego momentu możemy mówić o pełnej profesjonalizacji projektu.
Pierwszym dojrzałym spektaklem Nieformalnej Grupy Avis była Kukułka (2007), oparta na autorskim tekście Agaty Biziuk. Zarówno dla niej, jak i dla Eweliny Stepanczenko była przedstawieniem dyplomowym. To opowieść o dwóch siostrach, mieszkankach wsi, odrzucanych przez lokalną społeczność z racji tego, że jedna z nich postrzegana była jako wariatka, chcąca wzbić się w przestworza za pomocą drewnianych skrzydeł, druga zaś jako prostytutka, zarabiająca ciałem na życie obu. Spektakl oceniony został jako debiut dojrzały, mocny w wyrazie [1]. Recenzenci podkreślali zarówno walory tekstu – poświadczającego, że jego autorka sprawnie porusza się w ramach gatunku, jakim jest moralitet, w tym przypadku podejmujący problem ludzkich marzeń i wzajemnych, bliskich, rodzinnych relacji, zakłócanych nienawiścią oraz ciasnotą umysłową lokalnego środowiska – jak i pozostałe elementy spektaklu. Chwalona była ekspresyjna, wszechstronna gra Agnieszki Makowskiej oraz Eweliny Stepanczenko. Obie stworzyły kreacje przekonujące, wielowymiarowe. Przede wszystkim zaś wprowadziły w obręb przedstawienia to, co w kolejnych latach dla Nieformalnej Grupy Avis najważniejsze – syntezę różnych rodzajów gry. W przypadku Kukułki dominował żywy plan, niemniej jednak uzupełniony o niezwykłą pieczołowitość, z jaką traktowane były rekwizyty (m.in. skrzydła, korale, ptasi puch). Jako niemi bohaterowie wyrażający określone znaczenia potwierdzały potencjał łączenia gry ciałem i przedmiotem. Całości sprzyjała też oszczędna scenografia autorstwa Biziuk i Makowskiej, oraz muzyka Magdaleny Miklasz i Dominika Piejki.
Niedługo po Kukułce premierę miał Prometeusz – efekt współpracy Nieformalnej Grupy Avis z Walny Teatrem (2008) [2]. Spektakl przygotowany został na konkurs „Inspiracje”, ogłoszony w ramach XIX Gliwickich Spotkań Teatralnych. Współpraca obu zespołów zaowocowała ciekawym przedstawieniem, którego twórcy, zgodnie z założeniami konkursu, odnosili się do ruin miejscowego Teatru Miejskiego Victoria. Efekt przekonująco zanalizowała Katarzyna Warachim: Spektakl przemyślany i dopracowany w najmniejszym szczególe, w którym lalki, wielkie i małe papierowe kukły – podstawowe tworzywo Teatru Adama Walnego, współistnieją na scenie jako równoprawni partnerzy aktorów. W inscenizacji przygotowanej specjalnie na gliwickie deski, szczególną rolę odgrywa ruchoma scenografia, która jest połączeniem dekoracji i rekwizytów. Pozornie prosta, surowa, wykonana jest z nieoszlifowanych belek, płótna, papieru i sznurów. Uroku stronie plastycznej widowiska dodają także zgrzebne kostiumy oraz zastosowanie ognia i zróżnicowanie efektów świetlnych. Gliwicka historia Prometeusza, który stworzył człowieka, ulepiwszy go z gliny pomieszanej ze łzami i dał mu duszę z ognia niebieskiego, nabiera w spalonych murach teatru szczególnej mocy i bajeczności [3].
Kolejna realizacja Nieformalnej Grupy Avis, podobnie jak w wypadku dwóch poprzednich, podejmowała zagadnienia natury filozoficznej, związane z miejscem człowieka w świecie, sposobem postrzegania i przeżywania przez niego rzeczywistości, a także poszukiwania sensu życia. Przedstawienie Horror vacui (2009) było opowieścią o czwórce osób o odmiennych postawach życiowych i charakterach, zamkniętych w nieokreślonej przestrzeni, zapewne w windzie, robiących pod wpływem tej sytuacji rachunek sumienia, niejako spowiadających się z dotychczasowego życia i podejmowanych decyzji. Celnie oddawało stopień skomplikowania natury ludzkiej, przede wszystkim zaś równość wobec śmierci, która w kulminacyjnej scenie przychodziła po zebranych, bezradnych wobec nagle kończącego się życia. W licznych recenzjach podkreślano wyraziste kreacje aktorskie (Jacek Dojlidko, Agnieszka Makowska, Ewelina Stepanczenko, Wojciech Stolorz, Izabela Wilczewska), przekonująco zbudowane relacje między postaciami, niejednoznaczną, prostą i doskonale skupiającą uwagę na postaciach scenografię (Agnieszka Makowska), a także pełną klimatu muzykę (Robert Łuczak) [4].
Swoiście moralitetowy charakter miała również sztuka wedle scenariusza Agaty Biziuk i Konrada Szczebiota – tak jak poprzednia nosząca łaciński tytuł – Fumum Vendere, co znaczy „sprzedawać dym” (2010). Ujęte w kuglarskiej manierze przedstawienie, rozprawiające się z ludzkimi przywarami [5], stanowiło zgrabne odniesienie do teatralnej tradycji, spektakli wędrownych trup, dających widowiska dla szerokiej publiczności, zazwyczaj z niższych warstw społecznych [6]. Efektownie zagrane (Agnieszka Makowska i Olek Różanek), z historyzującą scenografią, dobrze odnoszącą się do przenośnych scen, konstruowanych na ulicach miast i wsi, stanowiło przegląd ludzkich zachowań, zazwyczaj będących w konflikcie z deklarowanymi wartościami moralnymi.
Podobny charakter miał monodram Medium rzeczy pospolitych (2011), podejmujący zagadnienia o szerszym charakterze, dotyczące nie jednostek, lecz zbiorowości [7]. Medium… było świeżym spojrzeniem na polski patriotyzm, ujęty zarówno w perspektywie historycznej (odniesienia do sporu Bolesława Śmiałego i biskupa krakowskiego Stanisława, a także tragedii wywózek Polaków na Sybir w czasie II wojny światowej), jak i współczesnej (spojrzenie na Polskę oczami emigrantów zarobkowych, poszukujących pracy w Wielkiej Brytanii i innych państwach Unii Europejskiej). Swobodnie żonglujący konwencjami, mieszający plan aktorski i lalkowy, zawierający efekty multimedialne spektakl ukazywał, jak bardzo dzieje zbiorowości warunkowane są ludzkimi emocjami.
Ostatnią propozycją Nieformalnej Grupy Avis jest Wariat i zakonnica Stanisława Ignacego Witkiewicza (2012). Kameralny, krótki spektakl, zagrany przez Agnieszkę Makowską oraz Wojciecha Stolorza, dobrze oddaje idee czystej formy. Sztuka Witkacego przedstawiona została w ascetycznej, abstrakcyjnej scenografii (Agata Biziuk, Agnieszka Makowska), w którą, tak jak w poprzednim spektaklu, włączono projekcje multimedialne. Te ostatnie zmieniają kolorystykę sceny oraz postaci, intensyfikując tym samym lekko oniryczne w charakterze doznania wzrokowe.
Dziesięciolecie Nieformalnej Grupy Avis to święto żywiołowego, wszechstronnego teatru, którego twórcy nie boją się mieszać stylistyk, scenicznych tradycji, sposobów grania. Święto teatru silnie osadzonego we współczesności, choć często odwołującego się do form tradycyjnych, nieobawiającego się podejmować tematów trudnych. Na szczególne uznanie zasługuje fakt, iż Nieformalna Grupa Avis zadaje widzom pytania, nie zaś ostentacyjnie formułuje odpowiedzi bądź prezentuje własne poglądy na bieżącą rzeczywistość społeczno-polityczną. Jako taka jest propozycją dla osób o otwartych umysłach, podchodzących do teatru w sposób nieortodoksyjny, które nie dzielą spektakli na wyłącznie lalkowe bądź żywoplanowe; dla osób, które nie boją się multimediów czy nienarzucającej się dosłownością scenografii.
Jak na razie Nieformalna Grupa Avis daje spektakle kameralne, funkcjonuje w zasadzie jako grupa objazdowa. Jak daleko zajdzie? Zespoły rockowe noszą dość pretensjonalne nazwy: Toczące się Kamienie, Głęboka Purpura, Karmazynowy Król... Nieformalna Grupa Avis to w istocie Nieformalna Grupa Ptak, bo avis po łacinie oznacza właśnie ptaka. Wielkie rockowe grupy rodziły się z młodzieńczych marzeń i ambicji – miejmy nadzieję, że powstały dziesięć lat temu ptak wzniesie się w granicach sztuki teatralnej na poziom i osiągnie rangę Rolling Stonesów. Miło byłoby obchodzić 53 rocznicę działalności teatralnej grupy…
[1] B. Kalinowska, Między niebem a ziemią, „Dziennik Teatralny. Białystok”, 4 I 2008, [online], [dostęp: 28 XII 2010], dostępny na: www.teatry.art.pl/n/ czytaj/4484; L. Karczewski, Ballada z przyśpiewkami, „Gazeta Wyborcza. Łódź”, 14 XII 2007; J. Szczepkowska, Tego jeszcze nie było, „Wysokie Obcasy”, dodatek do „Gazety Wyborczej”, 26 IV 2008; M. Żmijewska, Pochwała prostoty, „Gazeta Wyborcza. Białystok”, 21 XI 2007. Kukułka została również wyróżniona w konkursie „Dolina Kreatywna”, organizowanym przez Telewizję Polską S.A. (6 XII 2008), a także nagrodzona Gliwickim Faunem na II Festiwalu Teatrów Nieinstytucjonalnych X-OFF w Gliwicach (2008).
[2] Na temat spektaklu patrz: K. Warachim, Inspiracje. Odsłona trzecia, „Nowa Siła Krytyczna”, [online], 10 V 2008, [dostęp: 15 III 2013], dostępny na: http:// www.e-teatr.pl/pl/artykuly/55228.html; A. Wróblewska, Inspiracje bez nagrody, „Gazeta Wyborcza. Katowice”, 12 V 2008.
[3] K. Warachim, op.cit. Należy dodać, że spektakl otrzymał wyróżnienie (nagrody głównej nie przyznano).
[4] M. Jasińska, Niewinna śmierć, „Kurier Poranny”, 6 V 2009; B. Kalinowska, Przypadkowe w windzie rozmowy, „Teatralia”, [online], 21 V 2009, [dostęp: 15 III 2013], dostępny na: http://www.teatralia.com.pl/archiwum/artykuly/ maj_2009/210509_pwwr.php; M. Wasilewska, Śmierć do nas nie pasuje, „ Gazeta Wyborcza. Łódź”, 16 XI 2009; M. Wiktorska, Człowiek… dziwne… dziwne, „Teatralia”, [online], 4 II 2010, [dostęp: 15 III 2013], dostępny na: http://www.teatralia.com.pl/archiwum/artykuly/2010/ luty_2010/040210_czdd.php; M. Żmijewska, Horror vacui nie odpuszcza, „Gazeta Wyborcza. Białystok”, 6 V 2009.
[5] Przewrotna makabreska: Fumum Vendere, www.wszeczecinie.pl, [online], 26 IX 2010, [dostęp: 15 III 2013], dostępny na: http://www.wszczecinie.pl/ ?page=artykul&id=18377; M. Żmijewska, Fumum vendere. Makabreska kuglarska... o nas, „Gazeta Wyborcza. Białystok”, 21 X 2010.
[6] Autorką scenografii była Agnieszka Makowska, której asystowała Olga Orłowska. Muzyka Olka Różanka.
[7] Scenografia Katarzyny Proniewskiej-Mazurek, muzyka Mateusza Czarnowskiego. Na temat przedstawienia patrz: K. Łodygowska, Odcienie patriotyzmu, „Teatralia”, [online], 30 VIII 2011, [dostęp: 15 III 2013], dostępny na: http://www.teatralia.com.pl/archiwum/artykuly/2011/sierpien_2011/300811_opat.php; E. Podgajna, Kto ty jesteś? Polak mały. A dlaczego nie bogaty? Lekcja patriotyzmu, „Gazeta Wyborcza. Szczecin”, 18 VII 2011; M. Żmijewska, Kocham szczerze? Ściema jakaś... Czyli spektakl Grupy Avis, „Gazeta Wyborcza. Białystok”, 21 XII 2011.
 |
| Medium rzeczy pospolitych | Nieformalna Grupa Avis | fot. Archiwum |
Pierwszym dojrzałym spektaklem Nieformalnej Grupy Avis była Kukułka (2007), oparta na autorskim tekście Agaty Biziuk. Zarówno dla niej, jak i dla Eweliny Stepanczenko była przedstawieniem dyplomowym. To opowieść o dwóch siostrach, mieszkankach wsi, odrzucanych przez lokalną społeczność z racji tego, że jedna z nich postrzegana była jako wariatka, chcąca wzbić się w przestworza za pomocą drewnianych skrzydeł, druga zaś jako prostytutka, zarabiająca ciałem na życie obu. Spektakl oceniony został jako debiut dojrzały, mocny w wyrazie [1]. Recenzenci podkreślali zarówno walory tekstu – poświadczającego, że jego autorka sprawnie porusza się w ramach gatunku, jakim jest moralitet, w tym przypadku podejmujący problem ludzkich marzeń i wzajemnych, bliskich, rodzinnych relacji, zakłócanych nienawiścią oraz ciasnotą umysłową lokalnego środowiska – jak i pozostałe elementy spektaklu. Chwalona była ekspresyjna, wszechstronna gra Agnieszki Makowskiej oraz Eweliny Stepanczenko. Obie stworzyły kreacje przekonujące, wielowymiarowe. Przede wszystkim zaś wprowadziły w obręb przedstawienia to, co w kolejnych latach dla Nieformalnej Grupy Avis najważniejsze – syntezę różnych rodzajów gry. W przypadku Kukułki dominował żywy plan, niemniej jednak uzupełniony o niezwykłą pieczołowitość, z jaką traktowane były rekwizyty (m.in. skrzydła, korale, ptasi puch). Jako niemi bohaterowie wyrażający określone znaczenia potwierdzały potencjał łączenia gry ciałem i przedmiotem. Całości sprzyjała też oszczędna scenografia autorstwa Biziuk i Makowskiej, oraz muzyka Magdaleny Miklasz i Dominika Piejki.
Niedługo po Kukułce premierę miał Prometeusz – efekt współpracy Nieformalnej Grupy Avis z Walny Teatrem (2008) [2]. Spektakl przygotowany został na konkurs „Inspiracje”, ogłoszony w ramach XIX Gliwickich Spotkań Teatralnych. Współpraca obu zespołów zaowocowała ciekawym przedstawieniem, którego twórcy, zgodnie z założeniami konkursu, odnosili się do ruin miejscowego Teatru Miejskiego Victoria. Efekt przekonująco zanalizowała Katarzyna Warachim: Spektakl przemyślany i dopracowany w najmniejszym szczególe, w którym lalki, wielkie i małe papierowe kukły – podstawowe tworzywo Teatru Adama Walnego, współistnieją na scenie jako równoprawni partnerzy aktorów. W inscenizacji przygotowanej specjalnie na gliwickie deski, szczególną rolę odgrywa ruchoma scenografia, która jest połączeniem dekoracji i rekwizytów. Pozornie prosta, surowa, wykonana jest z nieoszlifowanych belek, płótna, papieru i sznurów. Uroku stronie plastycznej widowiska dodają także zgrzebne kostiumy oraz zastosowanie ognia i zróżnicowanie efektów świetlnych. Gliwicka historia Prometeusza, który stworzył człowieka, ulepiwszy go z gliny pomieszanej ze łzami i dał mu duszę z ognia niebieskiego, nabiera w spalonych murach teatru szczególnej mocy i bajeczności [3].
Kolejna realizacja Nieformalnej Grupy Avis, podobnie jak w wypadku dwóch poprzednich, podejmowała zagadnienia natury filozoficznej, związane z miejscem człowieka w świecie, sposobem postrzegania i przeżywania przez niego rzeczywistości, a także poszukiwania sensu życia. Przedstawienie Horror vacui (2009) było opowieścią o czwórce osób o odmiennych postawach życiowych i charakterach, zamkniętych w nieokreślonej przestrzeni, zapewne w windzie, robiących pod wpływem tej sytuacji rachunek sumienia, niejako spowiadających się z dotychczasowego życia i podejmowanych decyzji. Celnie oddawało stopień skomplikowania natury ludzkiej, przede wszystkim zaś równość wobec śmierci, która w kulminacyjnej scenie przychodziła po zebranych, bezradnych wobec nagle kończącego się życia. W licznych recenzjach podkreślano wyraziste kreacje aktorskie (Jacek Dojlidko, Agnieszka Makowska, Ewelina Stepanczenko, Wojciech Stolorz, Izabela Wilczewska), przekonująco zbudowane relacje między postaciami, niejednoznaczną, prostą i doskonale skupiającą uwagę na postaciach scenografię (Agnieszka Makowska), a także pełną klimatu muzykę (Robert Łuczak) [4].
Swoiście moralitetowy charakter miała również sztuka wedle scenariusza Agaty Biziuk i Konrada Szczebiota – tak jak poprzednia nosząca łaciński tytuł – Fumum Vendere, co znaczy „sprzedawać dym” (2010). Ujęte w kuglarskiej manierze przedstawienie, rozprawiające się z ludzkimi przywarami [5], stanowiło zgrabne odniesienie do teatralnej tradycji, spektakli wędrownych trup, dających widowiska dla szerokiej publiczności, zazwyczaj z niższych warstw społecznych [6]. Efektownie zagrane (Agnieszka Makowska i Olek Różanek), z historyzującą scenografią, dobrze odnoszącą się do przenośnych scen, konstruowanych na ulicach miast i wsi, stanowiło przegląd ludzkich zachowań, zazwyczaj będących w konflikcie z deklarowanymi wartościami moralnymi.
Podobny charakter miał monodram Medium rzeczy pospolitych (2011), podejmujący zagadnienia o szerszym charakterze, dotyczące nie jednostek, lecz zbiorowości [7]. Medium… było świeżym spojrzeniem na polski patriotyzm, ujęty zarówno w perspektywie historycznej (odniesienia do sporu Bolesława Śmiałego i biskupa krakowskiego Stanisława, a także tragedii wywózek Polaków na Sybir w czasie II wojny światowej), jak i współczesnej (spojrzenie na Polskę oczami emigrantów zarobkowych, poszukujących pracy w Wielkiej Brytanii i innych państwach Unii Europejskiej). Swobodnie żonglujący konwencjami, mieszający plan aktorski i lalkowy, zawierający efekty multimedialne spektakl ukazywał, jak bardzo dzieje zbiorowości warunkowane są ludzkimi emocjami.
Ostatnią propozycją Nieformalnej Grupy Avis jest Wariat i zakonnica Stanisława Ignacego Witkiewicza (2012). Kameralny, krótki spektakl, zagrany przez Agnieszkę Makowską oraz Wojciecha Stolorza, dobrze oddaje idee czystej formy. Sztuka Witkacego przedstawiona została w ascetycznej, abstrakcyjnej scenografii (Agata Biziuk, Agnieszka Makowska), w którą, tak jak w poprzednim spektaklu, włączono projekcje multimedialne. Te ostatnie zmieniają kolorystykę sceny oraz postaci, intensyfikując tym samym lekko oniryczne w charakterze doznania wzrokowe.
Dziesięciolecie Nieformalnej Grupy Avis to święto żywiołowego, wszechstronnego teatru, którego twórcy nie boją się mieszać stylistyk, scenicznych tradycji, sposobów grania. Święto teatru silnie osadzonego we współczesności, choć często odwołującego się do form tradycyjnych, nieobawiającego się podejmować tematów trudnych. Na szczególne uznanie zasługuje fakt, iż Nieformalna Grupa Avis zadaje widzom pytania, nie zaś ostentacyjnie formułuje odpowiedzi bądź prezentuje własne poglądy na bieżącą rzeczywistość społeczno-polityczną. Jako taka jest propozycją dla osób o otwartych umysłach, podchodzących do teatru w sposób nieortodoksyjny, które nie dzielą spektakli na wyłącznie lalkowe bądź żywoplanowe; dla osób, które nie boją się multimediów czy nienarzucającej się dosłownością scenografii.
Jak na razie Nieformalna Grupa Avis daje spektakle kameralne, funkcjonuje w zasadzie jako grupa objazdowa. Jak daleko zajdzie? Zespoły rockowe noszą dość pretensjonalne nazwy: Toczące się Kamienie, Głęboka Purpura, Karmazynowy Król... Nieformalna Grupa Avis to w istocie Nieformalna Grupa Ptak, bo avis po łacinie oznacza właśnie ptaka. Wielkie rockowe grupy rodziły się z młodzieńczych marzeń i ambicji – miejmy nadzieję, że powstały dziesięć lat temu ptak wzniesie się w granicach sztuki teatralnej na poziom i osiągnie rangę Rolling Stonesów. Miło byłoby obchodzić 53 rocznicę działalności teatralnej grupy…
[1] B. Kalinowska, Między niebem a ziemią, „Dziennik Teatralny. Białystok”, 4 I 2008, [online], [dostęp: 28 XII 2010], dostępny na: www.teatry.art.pl/n/ czytaj/4484; L. Karczewski, Ballada z przyśpiewkami, „Gazeta Wyborcza. Łódź”, 14 XII 2007; J. Szczepkowska, Tego jeszcze nie było, „Wysokie Obcasy”, dodatek do „Gazety Wyborczej”, 26 IV 2008; M. Żmijewska, Pochwała prostoty, „Gazeta Wyborcza. Białystok”, 21 XI 2007. Kukułka została również wyróżniona w konkursie „Dolina Kreatywna”, organizowanym przez Telewizję Polską S.A. (6 XII 2008), a także nagrodzona Gliwickim Faunem na II Festiwalu Teatrów Nieinstytucjonalnych X-OFF w Gliwicach (2008).
[2] Na temat spektaklu patrz: K. Warachim, Inspiracje. Odsłona trzecia, „Nowa Siła Krytyczna”, [online], 10 V 2008, [dostęp: 15 III 2013], dostępny na: http:// www.e-teatr.pl/pl/artykuly/55228.html; A. Wróblewska, Inspiracje bez nagrody, „Gazeta Wyborcza. Katowice”, 12 V 2008.
[3] K. Warachim, op.cit. Należy dodać, że spektakl otrzymał wyróżnienie (nagrody głównej nie przyznano).
[4] M. Jasińska, Niewinna śmierć, „Kurier Poranny”, 6 V 2009; B. Kalinowska, Przypadkowe w windzie rozmowy, „Teatralia”, [online], 21 V 2009, [dostęp: 15 III 2013], dostępny na: http://www.teatralia.com.pl/archiwum/artykuly/ maj_2009/210509_pwwr.php; M. Wasilewska, Śmierć do nas nie pasuje, „ Gazeta Wyborcza. Łódź”, 16 XI 2009; M. Wiktorska, Człowiek… dziwne… dziwne, „Teatralia”, [online], 4 II 2010, [dostęp: 15 III 2013], dostępny na: http://www.teatralia.com.pl/archiwum/artykuly/2010/ luty_2010/040210_czdd.php; M. Żmijewska, Horror vacui nie odpuszcza, „Gazeta Wyborcza. Białystok”, 6 V 2009.
[5] Przewrotna makabreska: Fumum Vendere, www.wszeczecinie.pl, [online], 26 IX 2010, [dostęp: 15 III 2013], dostępny na: http://www.wszczecinie.pl/ ?page=artykul&id=18377; M. Żmijewska, Fumum vendere. Makabreska kuglarska... o nas, „Gazeta Wyborcza. Białystok”, 21 X 2010.
[6] Autorką scenografii była Agnieszka Makowska, której asystowała Olga Orłowska. Muzyka Olka Różanka.
[7] Scenografia Katarzyny Proniewskiej-Mazurek, muzyka Mateusza Czarnowskiego. Na temat przedstawienia patrz: K. Łodygowska, Odcienie patriotyzmu, „Teatralia”, [online], 30 VIII 2011, [dostęp: 15 III 2013], dostępny na: http://www.teatralia.com.pl/archiwum/artykuly/2011/sierpien_2011/300811_opat.php; E. Podgajna, Kto ty jesteś? Polak mały. A dlaczego nie bogaty? Lekcja patriotyzmu, „Gazeta Wyborcza. Szczecin”, 18 VII 2011; M. Żmijewska, Kocham szczerze? Ściema jakaś... Czyli spektakl Grupy Avis, „Gazeta Wyborcza. Białystok”, 21 XII 2011.
.jpg)
